Gebiedsnaam: Fort Haasdonk
Ligging: Ten zuidwesten van Haasdonk, op het hoogste punt (20 m) van de gemeente Beveren. Hier ligt het vroegere militaire domein, dat niet alleen het fort omvat (3,62 ha), door een gracht ontsloten (4,17 ha), maar ook een omliggende aarden omwalling (glacis).
Het domein is één van de weinige oasen rust in (groot-)Beveren. Dit fort maakt deel uit van de buitenste fortengordel rond Antwerpen. Meer naar het Zuiden vinden we het Fort van Steendorp en twee schansen, naar het noorden toe strekt zich over een lengte van 5 km een keten uit van bijna 200 bunkers.
Aard: Militaire vesting
Oppervlakte: 3,62 ha
Historiek:
• 1906: België keurt een plan goed om een nieuwe fortengordel te bouwen rond Antwerpen;
• 1909: Na de nodige onteigeningen wordt gestart met de bouw van het fort samen met twee schansen op de grens van Temse een Kruibeke;
• 1912: De bouw- en graafwerken zijn klaar. De militairen trekken erin om de bekabeling en bewapening te installeren;
• 1914: Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog is nog niet alles klaar, sommige geschutskoepels zijn nog niet ingegoten. Fort van Haasdonk capituleert als laatste van de Antwerpse forten;
• 1927: Het fort wordt gedeclasseerd als verdedigingswerk waarna het dienst doet als munitiedepot;
• 1940-1944: WOII: De Duitsers gebruiken het fort als opslagplaats en opleidingsterrein;
• Jaren ’50: Op Westakkers komt er een nieuwe militaire basis en het fort verliest langzaam zijn functie;
• 1987-88: De vleermuizen worden voor het eerst systematisch geteld in het fort, het zijn er 52. Uit deze periode stammen ook de eerste pogingen van het toenmalige Afdeling Natuur (Vlaamse overheid) om het fort aan te kopen;
• 1997-98: In de meeste forten rond Antwerpen, waaronder Haasdonk, worden vanaf nu de vleermuizen in eenzelfde weekend geteld om de gegevens beter te kunnen vergelijken;
• 1996: Rond deze periode komt het fort in beheer bij Natuurpunt WAL. We ondernemen de komende jaren vele pogingen om het fort te laten aankopen door de Vlaamse, provinciale of gemeentelijke overheid;
• 2001: Het fort wordt bij Europa aangemeld als habitatrichtlijngebied omwille van het groot aantal vleermuizen;
• 2002: Het fort wordt beschermd als monument;
• 2004-2006: Natuurpunt WAL richt het fort in voor overwinterende vleermuizen met financiële steun van het Vlaams gewest;
• 2010: Marc Van De Vijver, burgemeester van Beveren, is akkoord om het fort aan te kopen en aan Natuurpunt WAL door te verkopen. Plots wordt het fort openbaar te koop gesteld!
• 2011: Op aandringen van Natuurpunt laat minister Schauvliege de openbare verkoop stilleggen. Minister Schauvliege, Minister De Crem en burgemeester Marc Van De Vijver gaan akkoord om het fort aan de Vlaamse overheid over te dragen;
• 2012: Minister Schauvliege trekt haar belofte in en het fort word alsnog openbaar verkocht op 6 juni aan de “NV Constructie en Promotie van Immobiliën” (Yves Huts, zoon van Fernand Huts; Katoennatie) voor de som van 287.000 euro. De conciërgewoningen en de glacis (weilanden rond de gracht) waren al eigendom van Fernand Huts. Nu wordt daar het fort (domein binnen de gracht) aan toegevoegd.
De gracht en toegangswegen worden onteigend door de gemeente Beveren. Het gebied heeft momenteel nog geen gewestplanbestemming en het domein blijft beschermd als monument en habitatrichtlijngebied. Natuurpunt Waasland verwacht dat haar overeenkomst met Defensie betreffende het vleermuizenbeheer en de beweiding met schapen zullen kunnen verdergezet worden.
Natuurpunt Waasland zal het fort blijven opvolgen om toe te zien of de overheid en de nieuwe eigenaar de doelstelling van dit habitatrichtlijngebied (vleermuizenbescherming) correct zullen uitvoeren.
Meer informatie over de geschiedenis van het fort kan je vinden in “Het Fort van Haasdonk en de bunkers” door Raymond Van Meirvenne, 1999-2001. Het betreft een gezamenlijke uitgave van “Het Land van Beveren” en de “Gemeentelijke Culturele Raad”. Sinds de jaren ’50 staat het fort leeg en heeft de natuur het beetje bij beetje ingenomen. De vleermuizen konden het fort door de jaren heen ontdekken waardoor er zich gestaag een populatie heeft opgebouwd.
Status: Omwille van de overwinterende vleermuizen staat een groot deel van de Antwerpse fortengordel op de lijst van Europese Habitatrichtlijngebieden. Op 4 mei 2001 keurde de Vlaamse regering de lijst van gebieden goed en besliste daarmee dat vleermuizen kunnen blijven overwinteren in de forten, ook in dat van Haasdonk.
Waarde: Het Fort Haasdonk behoort tot één van de belangrijkste overwinteringsgebieden voor vleermuizen van Vlaanderen. De laatste jaren troffen we er tussen de 200 en 300 overwinterende vleermuizen aan van 6 verschillende soorten. Het Fort van Haasdonk niet alleen belangrijk voor vleermuizen maar ook voor tal van andere dieren en planten. Bij de bouw van het fort werd immers de onbemeste en kalkhoudende zandgrond uit de gracht op en rond het fort gelegd. Tal van planten konden hier overleven terwijl ze elders verdwenen zoals het Duits Viltkruid!
Beheer/ Plannen: Jammer genoeg werd op 6 juni 2012 het fort gekocht door een immobiliënmaatschappij. Natuurpunt-Waasland volgt de zaken verder op de voet en zal in de mate van het (on)mogelijke toekijken op de bescherming van de vleermuizen en de andere natuurwaarden. Gezien de sterke bedreiging van de vleermuizen als diergroep is het behoud en het beheer van het Fort van Haasdonk als vleermuizenreservaat noodzakelijk.
Toegankelijkheid: De toegang tot het fort is momenteel verboden en zal verder afhangen van de nieuwe eigenaar. Je kan wel een mooie wandeling maken rond de fortgracht. Daarmee heb je een prima zicht op het fort zelf.
Bereikbaarheid: E17-afrit Haasdonk, richting Haasdonk nemen, na enkele honderden meter kan je in een S-bocht (gevaarlijk!) naar links een kleine kasseiweg nemen (Vestingstraat) die je aan het fort brengt. Vanuit Haasdonk: richting E17 en in de S-bocht naar rechts
Contactpersoon: Arno Thomaes, Veldstraat 19, 9100 Sint-Niklaas, Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.
Filmpje over het fort Van Haasdonk: klik hier