Landbouw, natuur en de haven van Antwerpen... op een ruimte als een zakdoek groot. Tuurlijk levert dit een spanningsveld op. Het boek van Chris De Stoop 'Dit is mijn hof,' heeft de spanning nog aangewakkerd. Is natuur door een bulldozer aangelegd wel natuur? En waarom moet ‘boerennatuur’ plaatsmaken voor ‘nieuwe natuur’?
Rond de Antwerpse Haven, moet landbouw plaatsmaken voor natuur. Dit is het gevolg van het Europese natuurbeleid. De Europese Habitat-en Vogelrichtlijngebieden bepalen welke natuurtypes elk land moet beschermen en op welke plaats. In de haven zijn dit waterrijke gebieden, zoals rietland, plas en dras, kreken, natte graslanden, slikken en schorren.
Dit Europese natuurbeleid is in 2016 herbevestigd door het Europees Parlement (592 stemmen voor, 52 stemmen tegen). De commisie Juncker wou immers het beleid ‘vereenvoudigen’ (lees: afzwakken), maar dit stuitte op zeer groot verzet bij vele Europese natuurverenigingen. Een grote Europese actie volgde, met resultaat.
Wat is échte natuur?
Echte natuur hebben we niet meer in West-Europa. Echte natuur zijn systemen die niet beïnvloed zijn door de mens en waarin alle lagen van de voedselketen aanwezig zijn, inclusief toppredatoren zoals de wolf. Wat wij natuur noemen, is doorgaans halfnatuur, natuur waarbij de mens de structuur van het landschap bepaalt door te maaien of bomen te kappen.
De soorten die er leven, vestigen zich spontaan in dit door de mens geschapen natuurlandschap. Ironisch genoeg is de natuur van vandaag vaak het gevolg van de landbouw in het verleden. De boerennatuur zoals omschreven in het boek van De Stoop zijn bloemrijke graslanden, houtkanten, poelen en sloten met daarin rietvegetatie, natuur waar veldleeuweriken en geelgorzen zingen.
Helaas is die boerennatuur in Vlaanderen nagenoeg verdwenen door landbouwintensivering. Graslanden worden te fel bemest, overbegraasd en behandeld met pesticiden waardoor de natuurwaarden sterk dalen. Een akker met maïs kun je moeilijk natuur noemen, het is meer een groene woestijn.
Natuur compenseren gaat niet zomaar, er zijn radicale ingrepen nodig, een soort spoedbehandeling. Niet natuur wordt gecreeërd, maar een milieu waarin de natuur de kans krijgt om haar werk te doen. Bij het creëren van geschikte milieus hoort ook ontpoldering: polders worden terug omgezet in gebieden met hoogteverschil om zo nattere en drogere gebieden te maken, hier voelen vele planten en dieren zich thuis. Eigenlijk wordt de oude situatie opnieuw hersteld...
Inspanningen moeten leiden tot meer en betere natuur
Uiteraard dienen deze inspanningen om de juiste omstandigheden te creëren tot resultaten te leiden. Er dienen volgens de Europese Commisie bepaalde aantallen gehaald te worden: van de doelsoorten dienen een aantal broedkoppels aanwezig te zijn. Om soorten te doen overleven, heb je immers genoeg individuen nodig. Te kleine populaties zijn geen lang leven beschoren. Daarom dienen er soms maatregelen genomen te worden die bij de doorsnee mens raar overkomen: bv schrikdraad plaatsen rond een natuurgebied om de vos buiten te houden. Soms zijn deze keuzes écht nodig.
Natuurbeheer heeft als doel de biodiversiteit te behouden. Deze is veel hoger in natuurgebieden dan in landbouwgebied. Er komen meer soorten voor, die vaak zeldzamer en kwetsbaarder zijn dan de soorten die zich in landbouwgebied kunnen manifesteren.
Komt er toenadering tussen de landbouw en natuur? Het is een moeilijk verhaal, mede doordat de kleinschalige familiale landbouw sterk achteruit gaat in heel Europa. En net deze landbouw is goed te combineren met natuur. De kleine familiale landbouwer kan en wordt reeds ingeschakeld voor beheer in tientallen natuurreservaten, om te maaien of koeien te laten grazen. Helaas zien we steeds meer schaalvergroting en intensivering in de landbouw.
(Tekst Karien Tits; Vrije bewerking van artikel uit Eos, “Bulldozer maakt natuur” van Dieter De Cleene, 2015)